विश्व अहिले तीव्र गतिमा बढ्दो उपभोग, प्रदूषण र जलवायु संकटको सामना गरिरहेको छ। आधुनिक जीवनशैलीले सधैं सुविधा र विलासितामा जोड दिन्छ, तर त्यसको मूल्य पृथ्वी तिर तिर्नुपरेको छ। आजको संसारमा जहाँ प्रत्येक महिनाको बिजुली, पानी, ग्यास, र फोहरको बिलले मानिसलाई थकित बनाउँछ, त्यही समयमा भारतको इन्दौर नजिक सनावडिया गाउँकी पद्मश्री जनक पाल्टा म्याकगिलिगनले आफ्नो जीवनलाई यति आत्मनिर्भर र पर्यावरणमैत्री बनाएकी छन् कि — उनको घरमा बिजुलीको बिल शून्य, पानीको बिल शून्य, फोहरको बोरा शून्य र जीवनयापन खर्च लगभग शून्य छ। तर यो केवल जीवनशैली होइन — मानवता र पृथ्वीप्रतिको उत्तरदायित्वको प्रतीक हो।
१७ वर्षको उमेरमै हृदय शल्यक्रिया भोगेपछि जनक पाल्टा ज्युमा जीवनप्रतिको कृतज्ञता जागी। त्यसपछि उनले ठाने — “प्रकृतिले मलाई दोस्रो अवसर दिएको छ, अब म पनि प्रकृतिलाई फर्काएर केही दिनुपर्छ।” सन् १९९२ मा रियो डी जेनेरियोको Earth Summit मा सहभागी भएपछि उनको सोच अझ गहिरियो। उनलाई बुझ्न गाह्रो परेन — पृथ्वी अब बोझ झेल्न सक्दैन, जलवायु परिवर्तन केवल विज्ञानको कुरा होइन, जीवनको प्रश्न हो। त्यही दिनदेखि उनले आफूलाई एक उदाहरणको रूपमा बदल्ने निर्णय गरिन्।
जनकको घर पूर्ण रूपमा सौर्य ऊर्जा र पवनचक्कीबाट चल्छ। न त बिजुली प्राधिकरणको लाइन चाहिन्छ, न त महिनाको बिल। पानीका लागि, उनले वर्षा संकलन प्रणाली (Rainwater Harvesting) र बोरिङ प्रणाली प्रयोग गर्छिन्।पुनःफिल्टर गरिएको पानी सिंचाइ, धुने, र घरका सबै प्रयोजनमा प्रयोग हुन्छ। फोहरका लागि, उनले “कचरा होइन, स्रोत” भन्ने दृष्टिकोण अपनाइन्। सबै जैविक फोहर कम्पोस्टमा जान्छ। पुनःप्रयोगयोग्य वस्तु पुनः उपयोगमा ल्याइन्छ। कुनै पनि चीज फालिँदैन।
उनी बजारमा नजाने व्यक्ति हुन्। किनभने उनलाई त्यसको आवश्यकता नै छैन। उनले आफ्नै घरमा बनाउँछिन् —साबुन, स्याम्पु, तेल र टूथपेस्ट (औषधीय जडीबुटी र प्राकृतिक तत्वबाट),खाना पकाउने इन्धन (सुक्खा फोहर र जैविक पदार्थबाट), मसला, अन्न र तरकारी आफ्नै बगैंचाबाट।
यसरी उनले केवल फोहर घटाएकी छैनन्, खर्च पनि लगभग शून्यमा झार्ने अद्भुत उदाहरण प्रस्तुत गरेकी छन्। उनको भनाइ छ — “यदि तपाईंले आफ्नो चाहना घटाउनुभयो भने, प्रकृतिले तपाईंलाई कहिल्यै कमी महसुस हुन दिंदैन।”
जनक पाल्टाको जीवन केवल व्यक्तिगत उपलब्धि होइन, पृथ्वीका लागि एउटा चेतावनी हो। हामी हरेक दिन उत्पादन र खपतको नाममा पृथ्वीमा बोझ थपिरहेका छौं —फोहरका पहाड, प्लास्टिकका समुद्र, र तापमानको वृद्धि।
तर उनले देखाएकी छन् — परिवर्तन ठूलो उद्योगबाट होइन, एउटा घरबाट सुरु हुन्छ। फोहर घटाएर, ऊर्जाको स्रोत परिवर्तन गरेर, र आत्मनिर्भर जीवनशैली अपनाएर पनि पृथ्वीलाई पुनः सन्तुलनमा ल्याउन सकिन्छ।
जनक पाल्टा म्याकगिलिगनले स्थापना गरेको जिमी म्याकगिलिगन केन्द्रले १.५ लाखभन्दा बढी विद्यार्थी र ६ हजारभन्दा बढी ग्रामीण महिलालाई सिकाएको छ — कसरी आफ्नै गाउँ र घरलाई आत्मनिर्भर र हरित बनाउन सकिन्छ।
उनले सन्देश दिन्छिन् —“हामी पृथ्वीका मालिक होइनौं, केवल पाहुना हौं। यदि हामीले घर बिगार्यौं भने, बस्ने ठाउँ नै हराउँछ।” उनको भनाइ छ — “सस्तोको पछाडि होइन, सचेत जीवनशैलीतिर लागौं। फोहर कम गरौं, पुनःप्रयोगलाई प्राथमिकता दिऔं। ऊर्जा र पानीको मितव्ययी प्रयोग गरौं। पृथ्वीलाई आफ्नै घरझैँ माया गरौं। छोटो सोच होइन, दीर्घकालीन दृष्टिकोण अपनाऔं।”
जनक पाल्टा म्याकगिलिगनको जीवन एक सन्देश हो — फोहरमुक्त जीवन सम्भव छ, शून्य बिलमा पनि सुखी जीवन सम्भव छ र पृथ्वीलाई पुनः हरियाली बनाउने काम हाम्रै हातमा छ। यदि हामी प्रत्येकले उनको बाटोबाट एउटा पाना मात्र सिक्यौं भने — आफ्नो घर, समुदाय, र देश सबैका लागि पृथ्वी अझै सुरक्षित घर बन्न सक्छ।
