रुसद्वारा मलेसियन एयरलाइन्सको उडान MH17 विमान खसालेको ठहर : परिवार तथा मृतकले १० बर्ष पछि न्याय पाउने

संयुक्त राष्ट्रको उड्डयन निकाय, अन्तर्राष्ट्रिय नागरिक उड्डयन संगठन (आईसीएओ) परिषदले रुसलाई सन् २०१४ जुलाई १७ मा मलेसियन एयरलाइन्सको उडान एमएच१७ खसालेको जिम्मेवार ठहर गरेको छ। यो विमान दुर्घटनामा सबै २९८ यात्रु र चालक दलका सदस्यको मृत्यु भएको थियो। मंगलबार घोषणा गरिएको यो निर्णयलाई न्यायको दिशामा ऐतिहासिक कदम मानिएको छ, जसले पीडित परिवारहरूका लागि क्षतिपूर्तिको मागलाई बल पुर्‍याएको छ।

उडान एमएच१७, जुन एम्स्टरडमबाट क्वालालम्पुर जाँदै थियो, पूर्वी युक्रेनमा रुस समर्थित अलगाववादी र युक्रेनी सेनाबीचको द्वन्द्वका क्रममा रुसी सतहबाट हावा प्रहार गर्ने मिसाइलले खसालिएको थियो। मृतकहरूमा १९६ डच नागरिक र ३८ अष्ट्रेलियाली नागरिक वा बासिन्दा थिए। मोन्ट्रियलमा रहेको आईसीएओ परिषदको निर्णयले रुसको दोषीपनलाई पुष्टि गरेको छ, जुन मस्कोले लगातार अस्वीकार गर्दै आएको छ, यद्यपि यो निर्णय पहिलेका अन्तर्राष्ट्रिय अनुसन्धानहरूसँग मेल खान्छ।

अष्ट्रेलियाली विदेश मन्त्री पेनी वोङले यो निर्णयलाई स्वागत गरेकी छन्। उनले भनिन्, “मोन्ट्रियलमा रहेको अन्तर्राष्ट्रिय नागरिक उड्डयन संगठन (आईसीएओ) परिषदले रुसलाई सन् २०१४ जुलाई १७ मा मलेसियन एयरलाइन्सको उडान एमएच१७ खसालेको जिम्मेवार ठहर गरेको छ। यो सत्य, न्याय र जवाफदेहिताको खोजीमा ऐतिहासिक क्षण हो, जुन उडान एमएच१७ को दुर्घटनामा परेका पीडितहरू, तिनका परिवार र प्रियजनहरूका लागि हो।” वोङले आईसीएओलाई उपयुक्त उपायहरू छिटो निर्धारण गर्न आग्रह गरिन्। उनले थपिन्, “हामी रुसलाई यो भयानक हिंसाको जिम्मेवारी स्वीकार गर्न र अन्तर्राष्ट्रिय कानुनअनुसार आफ्नो गम्भीर व्यवहारको क्षतिपूर्ति गर्न आह्वान गर्छौं।” उनले क्षतिपूर्ति र औपचारिक माफीको आवश्यकतामा जोड दिइन्, जुन माग रुसले सन् २०२० अक्टोबरमा अष्ट्रेलिया र नेदरल्यान्ड्ससँगको वार्ताबाट बाहिरिएपछि अस्वीकार गरेको छ।

डच विदेश मन्त्री क्यास्पर भेल्डक्याम्पले वोङको भावनालाई समर्थन गर्दै भने, “यो निर्णय सत्य स्थापना गर्न र उडान एमएच१७ का सबै पीडितहरू, तिनका परिवार र प्रियजनहरूका लागि न्याय र जवाफदेहिता प्राप्त गर्न महत्त्वपूर्ण कदम हो।” उनले थपे, “यो निर्णयले अन्तर्राष्ट्रिय समुदायलाई स्पष्ट सन्देश दिन्छ: राज्यहरूले अन्तर्राष्ट्रिय कानुन उल्लंघन गरेर उन्मुक्ति पाउन सक्दैनन्।” नेदरल्यान्ड्स र अष्ट्रेलियाले अब आईसीएओ परिषदलाई आगामी हप्ताहरूमा रुसलाई क्षतिपूर्तिका लागि वार्तामा ल्याउन आदेश दिन दबाब दिइरहेका छन्।

यो निर्णय पीडित परिवारहरूका लागि गहिरो व्यक्तिगत महत्त्व राख्छ। रिया भान डेर स्टिन, जसले आफ्ना बुबा र सौतेनी आमालाई दुर्घटनामा गुमाइन्, एमएच१७ खसाल्ने कार्यमा हत्याको अभियोग लागेका चार जनाविरुद्धको मुद्दामा अदालतमा गवाही दिन तयार छिन्। पत्रकारहरूसँग कुरा गर्दै उनले आफ्नो पीडा व्यक्त गरिन्, “म बदला लिने भावनाले भरिएको छु।” परिवारहरूले लामो समयदेखि न्यायको माग गर्दै आएका छन्, तर रुसको असहयोगले यो प्रक्रियालाई जटिल बनाएको छ।

मोन्ट्रियलमा मुख्यालय रहेको आईसीएओले विश्वव्यापी उड्डयन मापदण्डहरू सेट गर्छ तर यससँग कार्यान्वयन शक्ति छैन। यसले तुरुन्तै टिप्पणीका लागि अनुरोधको जवाफ दिएन। अष्ट्रेलिया र नेदरल्यान्ड्सले रुसले पहिलेको वार्ता छाडेपछि सन् २०२२ मा आईसीएओमा यो मुद्दा दायर गरेका थिए। निर्णयलाई समर्थन गर्ने प्रमाणमा सन् २०२३ मा नेदरल्यान्ड्स, अष्ट्रेलिया, मलेसिया, बेल्जियम र युक्रेनको संयुक्त टोलीले गरेको अनुसन्धान समावेश छ, जसले रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनले व्यक्तिगत रूपमा विमान खसाल्ने मिसाइल आपूर्तिको निर्णयमा हस्ताक्षर गरेको “ठोस संकेत” भेट्टाएको थियो।

यसअघिका कानुनी प्रयासहरूले पनि रुसको संलग्नतालाई औंल्याएका छन्। सन् २०२२ नोभेम्बरमा, डच अदालतले दुई रुसी पुरुष र एक युक्रेनी पुरुषलाई आक्रमणमा संलग्न भएको भन्दै अनुपस्थितिमा हत्याको अभियोगमा दोषी ठहर गरेको थियो। मस्कोले यो फैसलालाई “निन्दनीय” भन्दै आफ्ना नागरिकहरूलाई सुपुर्दगी नगर्ने बताएको थियो, जसले न्यायको प्रयासलाई थप रोक्यो।

आईसीएओको निर्णयले पीडित परिवारहरूमा आशा जगाएको छ, तर चुनौतीहरू कायम छन्। रुसले ठूलो प्रमाणको बाबजुद जिम्मेवारी अस्वीकार गर्दै आएको छ, र वार्ताबाट बाहिरिएको उसको कदमले स्वैच्छिक क्षतिपूर्तिको सम्भावना कम देखिन्छ। आईसीएओ परिषदले अर्को कदमबारे विचार गरिरहँदा, अन्तर्राष्ट्रिय समुदायले नजिकबाट हेर्दैछ ।