विदेशमा नेपाली विद्यार्थीहरू बढ्दो निधनका घटनाहरू-अभिभावकले के बुझ्न जरुरी छ?

भुवनेश्वर, भारत — भारतको ओडिशा राज्यस्थित कलिंगा इन्स्टिच्यूट अफ इन्डस्ट्रियल टेक्नोलोजी (KIIT) विश्वविद्यालयमा हालै भएको एक दुखद घटनाले नेपाली समुदायलाई स्तब्ध बनाएको छ। पहिलो वर्षको बीटेक कम्प्युटर साइन्समा अध्ययनरत वीरगन्जकी १८ वर्षीया प्रिसा शाह १ मे २०२५ मा आफ्नो होस्टल कोठामा झुन्डिएको अवस्थामा मृत फेला परिन्। प्रारम्भिक अनुसन्धानले यो आत्महत्या भएको संकेत गरे पनि, घटनाको गहिरो छानबिन भइरहेको छ। यो घटना त्यही विश्वविद्यालयमा केही महिनाअघि मृत्यु भएकी अर्की नेपाली छात्रा प्रकृति लम्सालको घटनापछिको दोस्रो शृंखलाबद्ध दुखद घटना हो।

प्रकृति लम्साल, जो १६ फेब्रुअरी २०२५ मा होस्टलमै मृत फेला परेकी थिइन्, उनको मृत्युको कारण पनि आत्महत्या मानिएको थियो। उनको मृत्युमा मानसिक उत्पीडन, प्रेमीबाट भएको ब्ल्याकमेल, र विश्वविद्यालय प्रशासनको लापरवाहीको आरोप लागेको थियो। प्रकृतिको मृत्युको छानबिनमा भारतको राष्ट्रिय मानव अधिकार आयोगले विश्वविद्यालयको निष्क्रियतालाई गम्भीर लापरवाही ठहर गरेको थियो। यी दुवै घटनाले विदेशमा अध्ययनरत नेपाली विद्यार्थीहरू, विशेष गरी छात्राहरूको मानसिक स्वास्थ्य र सुरक्षाको मुद्दालाई गम्भीर रूपमा उजागर गरेको छ।

नेपाल र भारतको प्रतिक्रिया

प्रिसा शाहको मृत्युपछि नेपाल सरकार, भारतीय विदेश मन्त्रालय, र नेपाली दूतावासले संयुक्त रूपमा निष्पक्ष छानबिनको माग गरेका छन्। नेपालकी परराष्ट्रमन्त्री डा. अर्जु राना देउबाले घटनालाई गम्भीर रूपमा लिँदै भारतीय सरकार, ओडिशा सरकार, र नेपाली दूतावाससँग समन्वय गरी सत्यतथ्य पत्ता लगाउन कूटनीतिक पहल सुरु गरेको बताएकी छन्। भारतको विदेश मन्त्रालयले पनि शोक व्यक्त गर्दै ओडिशा प्रहरीले गहिरो अनुसन्धान गरिरहेको र परिवारलाई सहयोग प्रदान गरिएको जनाएको छ। साथै, भारतको राष्ट्रिय मानव अधिकार आयोगले ओडिशा सरकार र प्रहरीलाई विस्तृत प्रतिवेदन पेस गर्न निर्देशन दिएको छ।

विदेशमा नेपाली विद्यार्थीको यथार्थ

हरेक वर्ष हजारौँ नेपाली विद्यार्थी उच्च शिक्षाका लागि भारत, बेलायत, अस्ट्रेलिया, र अन्य देशहरूमा पुग्छन्। यी विद्यार्थीहरूले नयाँ संस्कृति, भाषा, र शैक्षिक वातावरणमा आफूलाई ढाल्नुपर्ने चुनौती सामना गर्छन्। “कल्चर शक”, एक्लोपन, शैक्षिक दबाब, आर्थिक तनाव, र सामाजिक अस्वीकृतिका कारण धेरै विद्यार्थी मानसिक रूपमा कमजोर हुन सक्छन्। विशेष गरी छात्राहरू, जो परम्परागत सामाजिक संरचनाबाट बाहिर निस्केर नयाँ वातावरणमा बस्नुपर्छ, उनीहरूमा यस्ता समस्याहरू बढी देखिन्छन्।

KIIT विश्वविद्यालयमा मात्रै करिब १,५०० नेपाली विद्यार्थी अध्ययनरत छन्, र यस्ता घटनाहरूले उनीहरूको सुरक्षाको प्रश्न उठाएको छ। सांसद गंगाकुमारी बेलवासीले विश्वविद्यालयमा विदेशी विद्यार्थीहरूलाई प्रतिस्पर्धाको दबाब र मानसिक उत्पीडनको सामना गर्नुपरेको हुन सक्ने आशंका व्यक्त गरेकी छन्।

अभिभावकले बुझ्नुपर्ने कुरा

विदेशमा पढ्न गएका विद्यार्थीहरूको भावनात्मक र मानसिक स्वास्थ्यमा ध्यान दिन अभिभावकहरूले निम्न कुरामा जोड दिनुपर्छ:

1. नियमित भावनात्मक सम्पर्क: फोन, भिडियो कल, वा म्यासेजमार्फत नियमित सम्पर्क राख्नुहोस्। केवल जानकारी लिने मात्र होइन, उनीहरूको भावना र मनोदशा बुझ्ने प्रयास गर्नुहोस्।

2. सुनुवाइको बानी: यदि बच्चाले गुनासो गर्छ भने “यो सामान्य हो” वा “सहनुपर्छ” भन्ने जवाफले उनीहरूलाई टाढा बनाउन सक्छ। उनीहरूको कुरा सुन्ने र समस्यालाई गम्भीर रूपमा लिने बानी बसाल्नुहोस्।

3. मानसिक स्वास्थ्यमा ध्यान: एक्लोपन, डिप्रेशन, वा तनाव विदेशमा सामान्य हुन सक्छ। यदि बच्चा निरुत्साही, समाजबाट टाढा, वा सुस्त देखिन्छ भने, तुरुन्त मनोपरामर्श सेवाको सल्लाह दिनुहोस्।

4. प्रदर्शनको दबाब नदिनु: उच्च अंक वा ग्रेडभन्दा सन्तुलित जीवन र मानसिक स्वास्थ्य महत्वपूर्ण छ। बच्चालाई आत्मबल बढाउने र तनावमुक्त राख्ने वातावरण बनाउनुहोस्।

शैक्षिक संस्थानको जिम्मेवारी

KIIT जस्ता विश्वविद्यालयहरूले विदेशी विद्यार्थीहरूका लागि स्पष्ट मानसिक स्वास्थ्य नीति, काउन्सेलिङ सेवा, र सांस्कृतिक संवेदनशीलता कार्यक्रम लागू गर्नुपर्छ। प्रकृति लम्सालको मृत्युपछि नेपाली विद्यार्थीहरूलाई होस्टल खाली गर्न दबाब दिएको घटनाले विश्वविद्यालय प्रशासनको गैरजिम्मेवार व्यवहारलाई उजागर गरेको थियो। यस्ता घटनाहरूले संस्थाहरूलाई केवल शुल्क संकलनमा मात्र नभई विद्यार्थीको सुरक्षा र कल्याणमा पनि ध्यान दिनुपर्ने दबाब सिर्जना गरेको छ।

अन्तिम सन्देश

प्रिसा शाह र प्रकृति लम्सालको मृत्यु केवल समाचार वा तथ्यांक होइन; यी ती सपनाहरू हुन्, जो कुनै अभिभावकले आफ्ना सन्तानका लागि देखेका थिए। यस्ता घटनाहरूले हामीलाई सिकाउँछ कि विदेश पढ्न पठाउनु मात्र पर्याप्त छैन; भावनात्मक समर्थन, मानसिक तयारी, र नियमित सम्पर्क उत्तिकै जरुरी छ।

विद्यार्थीहरूले पनि मानसिक रूपमा कमजोर महसुस गर्दा लज्जा नमानी सहयोग माग्नुपर्छ। मनोपरामर्श, साथीहरू, वा परिवारसँग खुलेर कुरा गर्नाले ठूलो राहत मिल्न सक्छ। जीवन कुनै पनि परीक्षा वा दबाबभन्दा अमूल्य छ।

नेपाल सरकार र शैक्षिक संस्थानहरूले यस्ता घटनाबाट पाठ सिकेर विदेशमा रहेका विद्यार्थीहरूको सुरक्षा र मानसिक स्वास्थ्यका लागि दीर्घकालीन नीति बनाउनु जरुरी छ।